Tranh cãi về tính hợp pháp của Tổng thống Ukraina khi hết nhiệm kỳ

Nhiệm kỳ tổng thống 5 năm của ông Volodymyr Zelensky kết thúc vào ngày 20.5.2024. Khi nhậm chức 5 năm trước đây, ông Zelensky hứa sẽ mang lại hòa bình cho Ukraina, loại bỏ tận gốc tầng lớp tinh hoa tham nhũng và chỉ giữ chức tổng thống một nhiệm kỳ.

Nhưng Ukraina đang vướng vào xung đột với Nga, nền chính trị trong nước bị nạn tham nhũng hoành hành và ông Zelensky bị cáo buộc tìm cách chiếm đoạt quyền lực. Vì không thể tổ chức bầu cử trong khi thiết quân luật được áp dụng, ông Zelensky sẽ vẫn nắm quyền sau khi hết nhiệm kỳ.

Theo trang Carnegie Politika của Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế (CEIP) có trụ sở tại Washington D.C, tranh cãi về tính hợp pháp của ông Zelensky khi tiếp tục tại vị sau ngày 20.5 xuất phát từ sự mơ hồ của luật Ukraina. Mặc dù Hiến pháp Ukraina không cấm rõ ràng việc tổ chức bầu cử tổng thống trong tình trạng thiết quân luật, nhưng Hiến pháp cũng quy định rằng tổng thống phải tiếp tục tại vị cho đến khi bầu được người kế nhiệm (Điều 108) và nhiệm kỳ tổng thống kéo dài 5 năm (Điều 103).

Các luật sư Ukraina chỉ ra rằng, việc không có cơ chế kéo dài nhiệm kỳ của tổng thống là một thiếu sót có chủ ý – nhằm giảm nguy cơ lạm dụng quyền lực. Đồng thời, luật bầu cử Ukraina cấm tổ chức bầu cử trong thời gian thiết quân luật.

Các quan chức khẳng định, sau ngày 20.5, ông Zelensky sẽ trở thành quyền tổng thống cho đến cuộc bầu cử tiếp theo. Tuy nhiên, những người phản đối lại giải thích luật theo cách lập luận rằng chủ tịch quốc hội Ukraina mới là người nên trở thành quyền tổng thống, theo quy định của hiến pháp.

Có một tiền lệ trong lịch sử Ukraina gần đây về việc một chủ tịch quốc hội trở thành quyền tổng thống. Đó là những gì đã xảy ra vào năm 2014, khi Tổng thống Viktor Yanukovych bỏ trốn khỏi đất nước trong bối cảnh quần chúng nổi dậy ở Kiev. Sau sự ra đi đột ngột của ông Yanukovych, Chủ tịch Hạ viện Oleksandr Turchynov trở thành quyền tổng thống. Sau đó ông trao lại quyền lực cho ông Petro Poroshenko, người chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống tiếp theo.

Không có gì đáng ngạc nhiên khi ông Zelensky không thích lựa chọn này. Ông Ruslan Stefanchuk, Chủ tịch Quốc hội hiện tại và là thành viên đảng Đầy tớ của Nhân dân thân ông Zelensky, không tranh cử tổng thống. Ông Stefanchuk đã công khai xác nhận rằng ông Zelensky sẽ giữ chức tổng thống cho đến khi cuộc bầu cử diễn ra.

Tuy nhiên, quốc hội không còn chấp nhận ông Zelensky một cách chắc chắn như trước nữa. Davyd Arakhamia, người đứng đầu Đảng Đầy tớ của Nhân dân trong quốc hội, đã tuyên bố rằng sự đồng thuận chính trị như trước cuộc xung đột với Nga đã sụp đổ.

Với sự chia rẽ ngày càng sâu sắc trong Đảng Đầy tớ của Nhân dân, các đối thủ của ông Zelensky có thể cố gắng tái cơ cấu đa số trong quốc hội sau ngày 20.5 nhằm buộc tổng thống phải trao quyền cho một chủ tịch quốc hội mới.

Tòa án Hiến pháp Ukraina có thể giải quyết tranh chấp này, nhưng văn phòng của ông Zelensky không sẵn lòng tham gia.

Thứ nhất, động thái như vậy có thể được hiểu là bằng chứng cho thấy ngay cả trong nhóm của Tổng thống Zelensky cũng có những nghi ngờ về tính hợp pháp của ông.

Thứ hai, ông Zelensky đang vướng vào một cuộc tranh chấp kéo dài với các thẩm phán Tòa án Hiến pháp về việc họ phản đối luật chống tham nhũng. Do đó, tòa án có thể đưa ra phán quyết chỉ làm phức tạp thêm tình hình.

Về phía Nga, theo hãng thông tấn RIA Novosti, các quan chức Nga xem nhiệm kỳ 5 năm của Tổng thống Zelensky đã kết thúc và không công nhận ông Zelensky là tổng thống hợp pháp của Ukraina kể từ ngày 20.5.2024.

Tổng thống Vladimir Putin cho biết, vấn đề về tính hợp pháp của ông Zelensky là điều mà hệ thống chính trị và pháp lý của Ukraina phải giải quyết, trước hết là Tòa án Hiến pháp.

Tổng thống Putin giải thích, Nga chưa bao giờ từ chối đối thoại với Ukraina nhằm tìm ra giải pháp hòa bình, nhưng phải đối thoại hay ký kết với một tổng thống hợp pháp.