Chiều nay, Quốc hội thảo luận dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi). Dự thảo đưa quy định trong trường hợp cấp thẻ nhà báo lần đầu thì phóng viên phải qua lớp bồi dưỡng nghiệp vụ báo chí, đạo đức nghề nghiệp.
Theo đại biểu Hà Sỹ Đồng (Quảng Trị), nghề báo là nghề rất đặc thù. Và thực tế, có nhiều nhà báo “tâm sáng, bút sắc” nhưng chưa hề trải qua những lớp bồi dưỡng nặng về hành chính.
Với những người vi phạm đạo đức nghề nghiệp, nguyên nhân chính cũng không phải là chưa được học qua các lớp bồi dưỡng. Chưa kể, có những người đã qua nhiều lớp bồi dưỡng, là phóng viên chính, biên tập viên chính cũng vẫn vi phạm.
Cơ quan giải trình cũng nhận định nguyên nhân của tình trạng một bộ phận phóng viên, nhà báo vi phạm nghiêm trọng về đạo đức nghề nghiệp xuất phát từ sự buông lỏng của người đứng đầu cơ quan báo chí, sự suy thoái về đạo đức và lối sống của một bộ phận không nhỏ phóng viên, nhà báo.
Ông Đồng cho rằng giải pháp của vấn đề này không nằm ở chỗ tổ chức các lớp bồi dưỡng bởi rất dễ sinh ra các “giấy phép con” – dường như đang đi ngược với xu hướng cải cách hiện nay. Theo ông, trách nhiệm của cơ quan báo chí, người đứng đầu cần phải được quy định chặt chẽ bởi việc quyết định tuyển phóng viên là do họ, việc giáo dục bồi dưỡng rèn luyện rồi đề nghị cấp thẻ nhà báo cũng là trách nhiệm của họ.
“Bước chân vào nghề báo, một nghề rất đặc thù như tôi đã nói trên thì mỗi phóng viên, dù là mới vào nghề, cũng đã phải tự trang bị cho mình cả kiến thức nghề nghiệp cũng như bản lĩnh dấn thân, phải trải qua những bước tuyển dụng khắt khe của các cơ quan báo chí”, đại biểu Đồng nhấn mạnh.
Vì thế, theo ông Đồng, dự thảo không nên quy định về những lớp bồi dưỡng mà nên hoàn thiện các quy định quản lý nhà nước về kinh tế báo chí để những nhà báo chân chính có thể sống được bằng nghề, đặc biệt là được tác nghiệp trong hành lang pháp lý có thể phát huy được bản lĩnh, trí tuệ.
Đại biểu Lê Thu Hà (Lào Cai) cũng đề xuất bổ sung quy định về an toàn tác nghiệp với nhà báo. Trong đó, theo bà Hà, cần thiết lập cơ chế phối hợp rõ ràng giữa cơ quan báo chí, chính quyền địa phương và lực lượng chức năng.
“Nhà báo là những người tìm kiếm sự thật và cần được bảo vệ một cách tương xứng”, bà Hà chia sẻ.
Về hoạt động báo chí trên không gian mạng, theo bà Hà, đây là nội dung quan trọng và tác động trực tiếp đến chủ quyền số quốc gia. Tuy nhiên, bà cho rằng dự thảo luật đang tiếp cận theo tư duy truyền thống trong khi các nền tảng xuyên biên giới đã thay đổi toàn bộ cấu trúc phân phối thông tin. Các nền tảng này sử dụng nội dung báo chí để thu lợi, chi phối thuật toán, phân phối thông tin, tự động tổng hợp, lập trình và trích đoạn tin tức mà không cần xin phép, không chia sẻ lợi nhuận, không chịu trách nhiệm pháp lý.
Bà nhận định nếu Luật Báo chí không đặt ra các nghĩa vụ pháp lý tối thiểu, báo chí Việt Nam sẽ mãi ở thế bất bình đẳng ngay chính trên sân chủ quyền của mình. Vì vậy, bà đề nghị bất kỳ tổ chức, cá nhân nào sử dụng lại nội dung báo chí trên không gian mạng – dưới hình thức tổng hợp, trích dẫn, hiển thị đoạn trích hoặc khai thác dữ liệu báo chí – đều phải được sự đồng ý của cơ quan báo chí và tuân thủ cơ chế chia sẻ lợi ích theo thỏa thuận.
Phát biểu giải trình, Bộ trưởng Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTT-DL) Nguyễn Văn Hùng cho biết theo thống kê, hiện nay có 21.000 nhà báo đang được cấp thẻ. Trong đó, 6.562 nhà báo tốt nghiệp đại học chuyên ngành báo chí (chiếm 31,25%), còn lại 14.438 người tốt nghiệp các chuyên ngành khác (chiếm 68,75%).
Trong quá trình xây dựng luật, Bộ đã lấy ý kiến rộng rãi các cơ quan liên quan, nhất là phối hợp chặt chẽ với Hội Nhà báo Việt Nam để xem xét thủ tục, xem xét có nên hay không đưa quy định trong trường hợp cấp thẻ nhà báo lần đầu thì phóng viên phải qua lớp bồi dưỡng nghiệp vụ báo chí, đạo đức nghề nghiệp.
“Với những người mới làm báo được cấp thẻ lần đầu thì việc qua lớp bồi dưỡng chính là để bảo vệ uy tín nghề nghiệp, tránh những vi phạm mà phóng viên có thể mắc phải. Việc này cũng nhằm tạo điều kiện cho phóng viên có hành trang nghề nghiệp bài bản…”, Bộ trưởng giải thích lý do đưa ra quy định nói trên.
Ông cho biết các ngành nghề khác như luật sư, công chứng viên thì những người hành nghề cũng phải tham gia một lớp bồi dưỡng nghiệp vụ. Bộ trưởng khẳng định quy định này không gây thêm khó khăn mà đảm bảo quyền lợi cho người học. Ông Hùng cho biết thêm bình quân mỗi năm, khoảng 200-300 thẻ nhà báo mới được cấp.
Theo Bộ trưởng, “cá nhân, tổ chức gây tác động xấu, cạnh tranh với thị phần của báo chí và vi phạm bản quyền” không được điều chỉnh trong luật lần này. Luật chỉ tập trung vào điều chỉnh tổ chức hoạt động báo chí, quyền và nghĩa vụ của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đến báo chí.
“Những nội dung có liên quan đến hoạt động của cá nhân trên không gian mạng đã được điều chỉnh ở Luật An ninh mạng, nghị định và có các chế tài để xử lý những vi phạm”, Bộ trưởng nêu.